آئین های میناب در شب چله کُنتو

به گزارش شبکه اطلاع رسانی هرمز؛ چند هزار سال است که ایرانیان شب یلدا آخرین شب پاییز را که درازترین و تاریکترین شب در طول سال است تا سپیده دم بیدار می مانند و با خوردن آجیل، هندوانه، انار، شیرینی و میوه های گوناگون که همه جنبهٔ نمادی دارند و نشانهٔ برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی هستند آغاز زمستان را به جشن می نشینند.

 

شب یلدا یا شب چله یکی از کهن ترین جشن های ایرانی و از سنت باستانی است که از زمان های گذشته تا به امروز در میان ایرانیان مرسوم است.

 

مردم میناب نیز  که از پیشینه تاریخی بسیاری قوی برخوردار هستند همانند سایر نقاط ایران که به فراخور فرهنگ، آداب و رسوم خود نخستین روز دی‌ماه یا شب چله که با عناوینی همانند شب یلدا، آخرین شب پاییز، پایان قوس و آغاز جدی نیز خوانده می‌شود را جشن می‌گیرند.

 

در این نوشتار سعی شده به اختصار به شیوه برگزاری جشن ویژه در شب یلدا در میناب پرداخته شود.

 

شب یلدا که آغاز زمستان و قدیمی‌ها از آن به عنوان شب چله یاد می‌کنند در میناب به شب چله کنتو (Chella kontoo) معروف است.

 

مردم منطقه میناب که در همه ماه‌های سال دارای آئین‌های ویژه‌ای هستند برای شب چله نیز از قدیم آئین‌هایی داشته که در نوع خود جالب است.

 

هر چند با گذشت زمان بسیاری از آئین‌ها و آداب مردم کمرنگ و یا از بین رفته است ولی هنوز در برخی مناطق زندگی مدرن امروزی را با حفظ فرهنگ غنی پیشینیان سپری می‌کنند.

 

آن گونه که بزرگان نقل می‌کنند با توجه به شرایط جوی آن زمان، فصل پاییز در منطقه به گونه‌ای هوا سرد می‌شد که دیگر امکان کشت وجود نداشت و مردم دیگر تا پایان زمستان بی‌کار می‌شدند.

 

با توجه به اینکه فعالیت مردم که عمده باغدار و کشاورز بودند طی این مدت در باغ و زمین‌های زراعی و کشاورزی متوقف می‌شد و به شکلی مردم تا پایان زمستان در استراحت به سر می‌بردند شب‌نشینی و دور هم‌نشینی‌های شبانه در منازل اهالی رونق ویژه‌ای داشت و یکی از امور موفق مردم در آن زمان در میناب محسوب می‌شد.

 

شب چله در میناب مردم آجیل و تنقلات ویژه‌ای مصرف می‌کردند که از آن جمله می‌توان به کسودنگ و گون (بنه) که از بشاگرد تهیه می‌شد، کنجد برشته، نخود و کشمش، نخود برشته و کنگ جوش داده شده (خارک) دو درخت خرما به نام‌های هلو و زرک که در میناب درست می‌شد، اشاره کرد.

 

از عصر آخرین روز آذرماه مردم در خانه‌هایی که در اصطلاح محلی به آن پاپه گلی (Paba geli) می‌گویند دور کودن (Koodon) “آتشدان” حلقه می‌زدند و با نوشیدن چای، قهوه و تازغ (شیر تازه گاو) باب صحبت را باز می‌کردند.

 

شب چله و شب‌های زمستان چیچکا یا همان داستان‌های افسانه‌ای پای ثابت نشست‌های مردم میناب بود.

 

چیچکا که بیشتر به دست پدربزرگ‌ها و مادر بزرگ‌ها و یا افراد کهنسال تعریف می‌شد شبیه سریال‌های تلویزیونی امروز چندین قسمت داشت و هر شب بخشی از آن بیان می‌شد.

 

چیچکای امیر ارسلان نامدار، حیدربک، شیرین و فرهاد و لیلی و مجنون از معروف‌ترین این داستان‌ها محسوب می‌شود.

 

علاوه بر چیچکا به خاطر این که مردم آن زمان در مکتب خانه می‌بایست اشعار حافظ و سعدی را نیز در کنار آموزش قرآن می‌آموختند، بخشی از ساعت‌های شب چله در فضایی آکنده از مهر، وفا و صمیمیت به خواندن اشعاری از حافظ و سعدی اختصاص داشت.

 

کلوچه محلی، حلوا ترک (Tarak) نوعی حلوای خاص منطقه که با آرد و شیره خرما درست می‌شود، تلی‌تراکن (Tali terakon) که باز هم نوعی معجون شیرین است که در پخت آن از تلی (تخم شاهی) استفاده می‌شود و گندم شمبری (مخلوطی از گندم، نخود، دانه شنبلیله و شیره خرما) از شیرینی‌هایی است که در سفره شب چله در میناب جایگاه ویژه‌ای داشته‌اند.

 

در میناب مردم از همان شب چله تا پایان فصل زمستان از انواع غذای گرم و مقوی استفاده می‌کردند.

 

از غذاهای محلی ویژه شب چله در میناب می‌توان به (شیرپا) که از مخلوط روغن زیره، زردچوبه و آرد و شیر درست می‌شود، (هارتو دازرد) که به وسیله پیاز، روغن، آرد، آب، تخم مرغ و زردچوبه پخت می‌شود، کلمبا (Kolomba) نوعی سوپ که با گندم، ماهی پیاز، روغن، زردچوبه، فلفل و آب طبخ می‌شود اشاره کرد.

 

مشوک یکی دیگر از غذاهای ویژه شب چله و فصل زمستان در میناب است که مردم پس از جمع آوری دانه مشوک (ماش) از صحرا و مزارع آن را آسیاب می‌کردند و با آن غذایی شبیه عدسی درست می‌کردند.

 

در شب چله و فصل زمستان نوع نان‌هایی که در میناب پخت و مصرف می‌شد نیز هم فرق داشت به گونه‌ای که با شروع فصل زمستان مردم بیشتر نان تنوری و یا نان گرده (Gerdah) مصرف می‌کردند.

 

نان تنوری از مخلوط خمیر با شیر، تخم‌مرغ، هل و زنجبیل در تنور پخت و بیشتر در صبح زمستان مصرف می‌شد.

 

نان گرده (Gerdah) نیز به این شکل تهیه می‌شود که مقداری خرما را درون یک تشت آب له می‌کردند و سپس آرد را به آن اضافه کرده و با خمیر به دست آمده نان پخت می‌کردند که آب خرما در نان حالت جوش شیرین عمل می‌کرد و سبب پف کردن نان و در نتیجه خوشمزه شدن آن می‌شد.

 

گر چه امروز به سبب رخ دادن تحولات فراوان در بخش های مختلف جامعه و نیز روی آوردن مردم به زندگی ماشینی، بیشتر آئین ها در نقاط مختلف کشور شکل کم رنگی به خود گرفته و جزء خاطرات شده است ولی کاش می شد با برگزاری برنامه ها و جشنواره های مختلف، بهتر و شایسته تر، آداب و رسوم و آئین های کهن را به نسل های امروز و آینده انتقال داد.

 

نگارنده مسلم معلمی _ فعال اجتماعی

 

عکس از سایت :https://www.hamshahrionline.ir/

Visits: 980