مراسم زار در استان هرمزگان
مجموعه: فرهنگ زندگی
به روایت سایت بیتوته

درباره منشاءِ این مراسم اطلاعات زیادی در دست نیست. گویا عقاید مربوط به بادهای زار از راه حبشه به سرزمینهای اسلامی راه یافته است. مراسم مربوط به زار و پایین آوردن آن در جنوب ایران غیر از مراسم و آداب و رسومی است که در آفریقا، یا شبه قاره هند به جای آورده میشود. ولی در هر حال، هنوز این معتقدات و آداب و رسوم رنگ و بوی تند آفریقایی خود را از دست ندادهاند : تمام باباها و ماماهای اهل هوا سیاهپوست هستند و آوازها و صدای پایکوبی گروهی ساحلنشینان، چه درعروسی و چه در عزا، هنوز شور و حال آفریقایی دارند.
اهل هوا کسانی هستند که گرفتار یکی از بادها شدهاند و بادها قوای مرموز و جادویی را گویند که همه جا بر نوع بشر مسلط هستند. هیچکس را قدرت مقابله با آنها نیست و آدمیزاده در مقابلشان راهی جز قربانی دادن و تسلیم شدن ندارد. بادها همچون آدمیان مهربان یا بیرحم، کور یا بینا، کافر یا مسلمانند. وقتی کسی گرفتار یکی از بادهای مرموز شد، باید پیش بابا یا مامای زار برود تا طی مجالس و مراسمی خاص باد را از تن بیمار خارج کنند.
بعد از شفا و بیرون رفتن باد از تن بیمار، آن شخص در جرگه اهل هوا در میآید. باباهای زار معتقدند، اشخاصی که مبتلا به مرض سردرد، چشمدرد یا دلدرد میشوند و از طریق توصیههای پزشک بهبود نمییابند، یا دوای خانگی مصرف میکنند و درمان نمیشوند، برای درمان باید به نزد بابا یا مامای زار بروند.
این مراسم بیشتر در جزیره قشم و بندر لنگه، معمولاً در شبهای چهارشنبه انجام میشود. بابای زار عدهای را مأمور میکند چوب خیزران به دست گیرند و دور آبادی و خانهها بگردند و با این علامت، زاریها آگاه میشوند که مراسم برگزار خواهد شد. زنان و مردان لباسهای خود را میپوشند، موهای خود را شانه زده، عطر مخصوص بر صورت و تن خود میپاشند و برای رقص و بازی زار آماده میشوند. ابتدا دوای مخصوصی که معجونی است از کُندُرَک، ریحان، گَشته (چوبی است از بمبئی میآورند)، زعفران، هل، جوز و زبان جوجه (گیاهی است که در کوه میروید) تهیه مینمایند.
زار چیست؟
از مجموعه مبحثهایی که به دست آمده است، زار یک نوع بیماری است که در سواحل جنوبی ایران شیوع پیدا کرده است. معمولاً این بیماری با معالجات پزشکی قابل درمان نمیباشد، زیرا معتقد هستند که نوعی باد یا جن وجود شخص را تسخیر میکند که تنها با برگزاری مراسم میتوان آن باد را آرام کرد و بیمار را از بیماری رهانید. باد، زار یا جن جنونی است که مریض را هوایی میکند و تا بیرون نیاید ممکن است بیمار را از بین ببرد.

«بابازار» و «مامازار» کیست؟
اشخاصی که به این بیماری دچار و معالجه شدهاند، به «اهل هوا» و کسانی که معالجات آنها را به عهده میگیرند به بابازار یا مامازار معروف شدهاند. برای مبتلا شدن به این بیماری حد سنی لازم نیست. از ده سالگی به بالا ممکن است وارد تن شخص شده و او را بیمار کند.
انواع ظاهری باد
بادها به دو طریق خود را نشان میدهند.
1. یکی بادی که میبیند و نگاه میکند و با چشم باز راه میرود. این باد از همه چیز باخبر است اگر «زیرش»5 بیاورند از همه دنیا خبر میدهد. این بادی است که مجلس داشته است شعر و آواز شنیده و برایش دهل زدهاند و خون قربانی خورده است. اغلب بادهای «بابازار» یا «مامازار»ها بینا هستند که به باد صاف نیز معروف میباشند.
2. دستهای دیگر بادهای کورند که به بادهای ناصاف معروفاند. این باد مجلس و سفره ندیده، خون نخورده، شعر و آواز و دهل نشنیده است.
بادهای عمده و مشهور
1. باد زار zar: این بادها همه کافرند، به جز عدهای محدود، همه را «باد سرخ» میگویند.
2. نوبان noban: بادی است که شخص را علیل و بیحرکت و افسرده میکند.
3. باد مشایخ mashayekh: عدهای مسلمان و پاک و بیخطر و عدهای دیگر خطرناک هستند. این بادها در سواحل مسلماننشین فراواناند.
4. باد جن: بادهای زمینی یا زیرزمینی هستند. همه خطرناک و زنجیری و دارای مضرات بسیارند.
5. باد پری: شامل پریهای کافر و پریهای اهل حساباند. هر دو، شخص را مبتلا میکنند. باد پری کافر و خطرناک است.
6. باد دیب «دیو»: قد بسیار بلند دارد و در بیابانها و جزایر به انسان بر میخورد و همان دم انسان را بیجان و خشک میکند.
7. باد غول: این باد از دور همچون شتری مست پیدا میشود و هر کس که سر راهش قرار بگیرد، بیجان میشود.
از انواع بادها، باد زار، نوبان و مشایخ شیوع بیشتری دارند و چون مبتلایان همان دم هلاک نمیشوند، احتیاج به مراسم و مراقبت «اهل هوا» دارند.
تشخیص زار
زار را از زبانی که دارد میشناسند که از کدام خاک و یا از کدام دیار آمده است. این تشخیص توسط بابازار یا مامازار صورت میگیرد. بابا برای تشخیص اینکه فرد واقعاً مبتلا به نوعی باد هست یا نه. نوعی درمان گیاهی را به تن فرد میمالد و نیز معجون دیگری که آن هم از داروی گیاهی ساخته شده است به وی میخوراند. هر زار وقتی که خون میخورد6 زیر میشود و به زبان در میآید و از درون کالبد شخص مبتلا و با حنجره وی با بابازار یا مامازار صحبت میکند و میگوید که از کدام دیار آمده است.
شیوع زارها در همه جا یکسان نیست. مرکز اصلیشان همان سواحل است، که زار از همان طرف پیدا میشود. بابا بعد از اینکه مطمئن شد مریض دچار زار شده است وی را «رهن» میکند. یعنی که تا زمان گرفتن مراسم برای تشخیص نوع زار و برآورد کردن درخواست زار، شیء یا مقداری پول به عنوان ودیعه که در نزد اهل هوا «رهن» نامیده میشود، به بازوی مریض میبندند و از زار مهلت میخواهند تا در اولین فرصت مراسم را برگزار کنند.

چگونگی اجرای مراسم زار
روز قبل از اجرای مراسم یکی از اهالی اهل هوا خیزران به دست راه میافتد و تکتک درها را میزند و اهل هوا را برای بازی دعوت میکند؛ این فرد را «خیزرانی» مینامند.
بابازار و مامازار با دهلهای مخصوص در صدر مجلس قرار میگیرند. او یک دهل بزرگ به نام «مودندو» (modendo) را روی سه پایهای میگذارد بابا روی چهارپایهای عقب دهل مینشیند. کنار دهل بزرگ یک دهل به نام «گپدهل» که دو سر معمولی دارد و در کنار آن دهل دیگری به نام «کسر» در یک ردیف قرار دارند. جلوی مودندو سینی نقره یا ورشویی میگذارند که درون آن «گشته سوز» و «کندورک» را در آتش دود میکنند. بابازار ابتدا «مودندو» و بعد «گپ دهل» و سپس دهل «کسر» را دود میدهد و بعد «تنگ» شان را میگیرد و سرجایشان میگذارد.
قبل از شروع مجلس سفره مفصلی پهن میکنند که در این سفره همه چیز موجود است. از انواع غذاها گرفته تا گیاهان معطر و ریاحین جنوب و میوه کنار (konar) خرما و گوشت و خونی که برای مبتلای زار سر سفره لازم است. خون سر سفره، خون قربانی زار است و این قربانی معمولاً یک بز است که در همان مجلس سرش را میبرند و خونش را در تشتی سر سفره میگذارند. معمولاً تا زار خون نخورد به حرف در نمیآید. اعتبار خون نشانه شدت و وابستگی شخص مبتلاست به اهل هوا. اعتبار و مقام هر بابازار یا مامازار به تعداد خونیهایی است که خورده است.
در مجلس زار، آوردن اسم خدا و رسول خدا و ائمه اطهار(ع) حرام است. زیرا زار زیر نمیشود. هر کس که وارد میشود کفش خود را بیرون میگذارد و بدون سلام گفتن در جرگه اهل هوا مینشیند. در موقع نشستن نباید با هیچ یک از حاضران صحبت کند. اگر چای یا قهوه برایش آوردند بعد از صرف آن نباید استکان یا فنجان را بر زمین بگذارد، بلکه باید منتظر بماند تا خادم بیاید و ظرف را از دست او بگیرد. کسی نباید بلند بلند حرف بزند. صحبت کردن جایز نیست. اگر کسی خلاف کند «حد» برایش معین میشود و این «حد» را بابا یا مامازار تعیین میکند.
وقتی بابا یا مامازار احتمال بدهد که شخص مبتلا به یکی از زارها شده است او را مدت هفت روز در حجاب و دور از چشم دیگران نگه میدارد. ابتدا بدن شخص را تمیز میشویند و بعد مدت هفت روز مانع از دیدن زن و سگ و مرغ توسط بیمار میشوند به علاوه در این مدت چشم هیچ زنی (محرم یا نامحرم) نباید بر وی بیفتد. فقط بابازار یا مامازار مراقب اوست. تمام شبها معجون یا دوای مخصوص زاران به تن او میمالند.
برای بیرون کردن باد یا جن یا زار شخص مبتلا را میخوابانند و انگشتان شست پاهایش را با موی بز به هم میبندند. مقداری روغن ماهی هم زیر دماغ مبتلا میکشند و چند رشته موی بز (بعضی به جای موی بز موی سگ را آتش میزنند) هم آتش میزنند و زیر بینی او میگیرند. سپس بابا با خیزران جن را تهدید میکند که از بدن وی خارج شود و با ضربههایی که به تن بیمار میزند، جن با ناراحتی زیاد و با جیغ و داد مرکبش را رها و فرار میکند. بعد از فرار جن تنها برای زیر کردن باد و زار سفره و بساط بازی و آواز و نذر و نیاز و همچنین خون و قربانی برای تشکیل بازی بعدی لازم است.
سر بیمار با پارچهای پوشانده میشود و دیگران دایرهوار او را احاطه میکنند. بابازار با خیزرانی که در دست دارد میایستد و شروع به آواز خواندن میکند و با هر ضربآهنگ، بابازار با خیزران خود، آهسته به بیمار میزند و بیمار با ضربه آهنگ، سر خود را به چپ و راست حرکت میدهد.
موسیقی عنصری است که فرد زاری را به سوی خود میطلبد. هر زار موسیقی و شعر مخصوص دارد که ریتم آن بنابر نوع شعر تغییر میکند.

انواع موسیقی زار
موسیقی جنوب تقریباً به سه دسته تقسیم میشود:
1. یک دسته بیشتر به کشورهای عربی شامل عراق، مصر و سوریه، کویت و بعضی کشورهای خلیج فارس گرایش دارند. مانند خوزستان.
2. بعضی به کشورهای هند و پاکستان و افغانستان گرایش دارند مانند سیستان و بلوچستان
3. بعضی دیگر به کشورهای سواحل آفریقا و هندوستان و کشورهای جنوبی خلیج فارس گرایش دارند مانند بندرعباس.
نوع سازی که در این منطقه به کار میرود مربوط به خود این منطقه است. ولی سازهای خوزستان و سیستان و بلوچستان بیشتر به کشورهای عربی و هند شبیه است.
محرمات اهل هوا
هر کس که در جرگه اهل هواست همیشه باید لباس تمیز و سفید تن کند و مرتب خود را بشوید و معطر کند و از محرمات زیر دوری کند:
1. حق ندارد به مرده دست بزند. چه مرده انسان چه مرده حیوان.
2. نباید به نجاست دست بزند و خود را آلوده کند.
3. نباید جارو و لنگه کفش و غلیان را از بالای سر بیمار رد کنند.
4. نباید لباس کثیف بر تن کند.
5. اگر کسی بخواهد سیگارش را با سر غلیان یک نفر از اهل هوا روشن کند ابتدا باید اجازه بگیرد والا باد آن شخص به آزار مرکبش میپردازد.
6. نباید می بخورد و مست با نامحرم نزدیکی کند.
منبع:virgule.blogfa.com
آیین زار؛ مراسم ترسناک جن گیری در جنوب ایران! + تصویر/ به روایت الی گشت
مراسم زار
امروز می خواهیم در مورد مراسم جن گیری در همین کشور خودمان صحبت کنیم. «مراسم زار» نام یک مراسم خاص و کمی ترسناک است که در جنوب ایران، به ویژه هرمزگان و جزیره قشم برای خارج کردن جن و ارواح خبیثه از بدن افراد انجام می شود. به اعتقاد مردم بومی، افرادی که بیمار شده اند و با درمان های معمول بهبود نیافته اند احتمالا «هوایی» شده اند و یک جن یا روح سرگردان وارد کالبدشان شده است. به همین دلیل مراسمی خاص همراه با موسیقی برای جن گیری برگزار می کنند تا فرد دوباره سلامتی اش را پیدا کند. با ما در الی گشت همراه باشید تا با هم سری به یک مراسم زار بزنیم.

آیین زار چیست؟
در فرهنگ اعتقادی شاخ آفریقا و مناطق نزدیک به آن در خاورمیانه، اصطلاح زار برای جن و اوراح پلیدی استفاده می شود که هرازگاهی فردی را تسخیر می کنند. این جن ها که سرگردان هستند وارد بدن افراد، به ویژه زنان می شوند و موجب بیماری ها و ناخوشی های متعدد می شوند. مراسم زار در واقع از آفریقا به ایران آمده و همراه با موسیقی خاصی برگزار می شود که تاثیرات موسیقی آفریقایی را در آن می توان مشاهده کرد. هرچند مراسم زار که در ایران برگزار می شود با مراسم زار در شمال آفریقا تفاوت های زیادی پیدا کرده است. غلامحسین ساعدی نویسنده و پژوهشگر معروف تحقیق جامعی در مورد آئین زار انجام داده است و نتیجه تحقیقاتش را در کتابی جالب و خواندنی به نام «اهل هوا» گردآورده است. بخش عمده اطلاعاتی که در این مطلب ارائه می کنیم از همین کتاب استفاده شده است. به گفته ساعدی مردم ساحل نشین جنوب ایران جن ها و ارواح را به شکل باد تصور می کنند و معتقدند که هر باد دارای جن های به خصوصی است که می توانند وارد بدن انسان ها بشوند. به فردی که تسخیر شده و دچار جن زدگی شده اصطلاحا «هوایی» می گویند و تنها راه برای درمان او برگزاری مراسم زار است!

مراسم زار چطور برگزار می شود؟
وقتی فردی دچار بیماری شده و ظاهرا با درمان های عادی خوب نشده او را به پیش اشخاصی به نام «بابا زار» و «ماما زار» می برند. این افراد متخصص برگزاری مراسم زار و بیرون کشیدن جن ها و ارواح از بدن بیماران هستند. بابا زار و ماما زار با بررسی بیمار ظاهرا تشخیص می دهد که او «هوایی» شده و جن و روح وارد بدنش شده است. همان طور که گفتیم تنها راه درمان فرد هوایی شده اجرای مراسم زار است. بابا زار یا ماما زار فرد جن زده یا زار زده را به مدت هفت روز دور از چشم مردم نگه می دارد و در این مدت با استفاده از داروها و روغن های ویژه ای او را برای برگزاری مراسم زار آماده می کند. یکی از مهم ترین بخش های مراسم زار اجرای موسیقی خاص و تاثیرگذاری به نام موسیقی زار است. مردم بومی معتقدند که موسیقی زار کمک می کند تا جن ها مهربان شده و از بدن فرد مبتلا بیرون بیایند. افرادی یک بار تسخیر شده و در مراسم زار بهبود پیدا کرده اند را پس از آن به نام «اهل هوا» می شناسند.

موسیقی زار
همان طور که در بالا هم اشاره کردیم یکی از کلیدی ترین بخش های مراسم زار است و در واقع در این مراسم شاهد نوعی موسیقی درمانی هستیم. هرکسی نمی تواند و اجازه ندارد سازهای مخصوص مراسم زار را بنوازد. یکی از سازهایی که در مراسم زار استفاده می شود تنبیره با تنبوره اسم که تنها بابا زار و شخص دیگری که بابا زار به او اجازه داده باشد می تواند آن را بنوازد. بابا زار یا ماما زار در طول مراسم همزمان با سازها و صدای موسیقی اصواتی را به زبان می آورد و در حقیقت، از جن ها می خواهند خود را معرفی کنند. به اعتقاد اهل هوا جن ها یا همان بادها اسامی متفاوتی دارند و برای بیرون کشیدن او باید جن را به نام اصلی اش صدا زد. بابا زار با خیزرانی که در دست دارد به بدن بیمار می زند و از جن می خواهد از بدن فرد بیرون بیاید و او را رها کند.

آیا جن زدگی واقعیت دارد؟
مردم سواحل جنوبی کشور به ویژه هرمزگان و جزیره قشم شدیدا به وجود جن و زار اعتقاد دارند و به همین دلیل مراسم زار را کاملا واقعی می دانند. با این حال، بسیاری از مردم همان مناطق هم هستند که این مراسم را صرفا خرافات و زاییده توهمات می دانند. از آن جا که بابا زار و ماما زار برای برگزاری مراسم مبالغ گاها هنگفتی دریافت می کند خیلی ها مراسم زار را وسیله ای برای سودجویی و کلاهبرداری می دانند. با این حال، شمار افرادی که به جن و روح اعتقاد دارند کم نیست و به همین دلیل امروزه هم این مراسم با شور و حرارت خاص برگزار می شود. البته امروزه با وجود پیشرفت های پزشکی وقتی بیماری به نزد بابا زار یا ماما زار می رود ابتدا از او خواسته می شود به نزد پزشک برود و درمان های مرسوم را انجام بدهد. اگر تمام درمان ها بی جواب مانده و پزشکان او را جواب کرده باشند این جاست که بابا زار و ماما زار متوجه می شوند که پای مسائل ماورالطبیعه و جن ها در میان است. پیشنهاد می دهیم پس از رزرو هتل قشم سفر خود را شروع کنید و به تماشای این مراسم بروید. :
جهت دیدن مستند زار به لینک زیر مراجعه فرمائید .
و نیز جهت اطلاعات تکمیلی به کتاب زیر مراجعه فرمایید :

دانلود کتاب اهل هوا اثر غلامحسین ساعدی
- نویسنده : غلامحسین ساعدی
- تعداد صفحه : 228
- زبان : فارسی
دانلود رایگان کتاب اهل هوا اثر غلامحسین ساعدی
دانلود رایگان کتاب اهل هوا اثر غلامحسین ساعدی با لینک مستقیم
درباره کتاب اهل هوا بیشتر بدانیم :
کتاب اهل هوا به نوشته غلامحسین ساعدی است .
این اثر به دست امیرکبیر به چاپ رسید و چاپ اولیه ی اثر در زمان دهه پنجاه می باشد. کتاب اهل هوا در دو قسمت مهم و اساسی به وجود آمده است.
که قسمت اول برگرفته از یادداشتهای دور و اطراف ساحلنشینان جنوب ایران
منطقه ای به اسم میناب و روستا و دهکدهایی در میان بندر لنگه و بوشهر و جزیره ی باب هرمز و قسمت دوم درمورد نوع بادهایی می باشد
که اهل هوا با آن درگیر بودنه اند.اشخاص ساحلنشین جنوب ایران روح ها و جنها را به شکل باد می دانند
و اعتقاد دارند که هر بادی همرا خویش جنى داشته که با آن به داخل جسم انسانها مىرود و آنها را تسخیر و جادو می کنند .
این ها جن بادهای پر خطر و موذی و هولناک را مضراتى اسم داده اند.
به اعتقاد اهالی هوا فرد تسخیر شده باد یا بادزده اختیارات خویش را از دست داده و به مریضی دیوباد یا همان دیوانگی و شیدایی دچار شده و به طور ترکیبی در آمده است.
اهل هوا این مریضان را هوایی و طوفانهای سوار شده بر مرکب
یا مریض را در زبان سواحلى په په و در عربى هُبوب نام داده اند.
درباره نویسنده کتاب اهل هوا بیشتر بدانیم:
غلامحسین ساعدی (زادهٔ ۲۴ دی ۱۳۱۴، تبریز – درگذشتهٔ ۲ آذر ۱۳۶۴، پاریس) با نام مستعارِ گوهرِ مراد، نویسنده و پزشک ایرانی بود.
ساعدی نمایشنامه نیز مینوشت و پس از بهرام بیضایی و اکبر رادی از نامدارترین نمایشنامه نویسان زبان فارسی به شمار می رفت.
ساعدی در ادبیات و اندیشهٔ سیاسی از پیروان جلال آل احمد بهشمار میرفت
و از اوایل تشکیل کانون نویسندگان ایران بدان پیوست؛
ولی عمرش دیری نپایید، پس از انقلاب ۱۳۵۷ از راهِ پاکستان به فرانسه گریخت، و سال ۱۳۶۴ در پاریس جان سپرد، و در گورستان پرلاشز، با تشییع جمع بزرگی از ایرانیان پاریس، به خاک سپرده شد.
خلاصه ی کتاب اهل هوا اثر غلامحسین ساعدی
باد، یا هوا یکی از اسرارآمیزترین خدایان هند و ایرانی بوده است.
در دوران باستان، ایرانیان به دو باد با شخصیتی واحد، لیکن با سیما و خصلتی دوگانه اعتقاد داشتند
و یکی را ایزد سود رسان (ایزد وَیو۱) و دیگری را دیو زیانکار (دیو وَیو) میانگاشتند.
از ایزد وَیو در «رامْ یشت» (پانزدهمین یشت از اوستا) و از دیو وَیو همراه
با دیومرگ اَسْتُویذُتو در کتاب وندیداد نام برده شده است.
دیو وَیو هراسانگیز و بیرحم بود و با مرگ پیوند داشت و کسی را ازو گریز نبود.
خشنود کردن او، آدمیزادگان را از حمله آفتها میرهاند.
باور به ثنویت و به دو نمود خیر و شر، اندیشهای آریایی بود
و ظاهراً به دوره هند و ایرانی میرسد.
این پنداشت در فرهنگ اعتقادی ایرانیان از دیرباز وجود داشته
و به گفته معین از خصوصیات شیوه تفکر ایرانی بوده است. .
با ظهور اسلام ، این پنداشتهای ابتدایی با برخی از اعتقادات دینی درآمیخت
و پنداشت به ثنویتِ بادها را در اندیشه و ذهن مردم مسلمان نیز پدید آورد.
در فرهنگ اسلامی ، برداشتی کم و بیش مشابه جن (ه م) درباره باد وجود دارد.
مجلسی بنابر حدیثی، باد را کنایه از جن گرفته، و آن را «باد جن» نامیده، و بیماری ریح الصبیان یا باد کودکان را در اثر بادِ جن دانسته است.
اعتقادات مردم ساحلنشین جنوب ایران ، ارواح و جنها را به صورت باد میپندارند
و معتقدند که هر بادی جنی دارد که با آن به درون جسم آدمیزادگان میرود و آنها را تسخیر و «هوایی» میکند.
لطفا برای حمایت از نویسنده و انتشارات و همچنین مترجم کتاب را تهیه کنید.
در صورت درخواست کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه لینک دانلود حذف خواهد شد .
به نقل از سایت http://dlketab.ir/
بازدیدها: 1237