تیله بازی؛قدیمی ترین بازی سنتی فراموش شده هرمزگان
تیله بازی یکی از بازی های قدیمی و محبوب پسران هرمزگانی است که به خاطر گسترش بازی‌های رایانه ای و تصویری و «پیشرفت»های بشری دیگر این گونه بازی‌ها طرفداران خود را از دست داده است. …
به گزارش میناب جنوب، یکی از زمینه‌های فرهنگی که کمتر بدان توجه می‌شود بازی‌های مردم و به ویژه بازی‌های کودکان است، یکی از بازی‌های بسیار کهن در ایران‌زمین و میان ایرانیان تیله‌بازی است، .
تیله بازی یکی از پرطرفدار ترین بازی کودکانه است که اغلب در فصل تابستان به محض اینکه مدارس تعطیل می شود مورد استقبال پسران هرمزگانی قرار می گیرد.
تیله‌بازی همان طور که از نامش روشن است با گوی‌هایی انجام می‌شود که به آن تیله می‌گویند. در زمان ما این گوی‌ها شیشه‌ای هستند و در درون آنها پره‌هایی وجود دارد که گاه تعداد آنها جزو امتیازها و برتری‌های تیله به شمار می‌آید و مثلا تیله‌ی شش پر یا پنج‌پر جذابیت و کشش خاصی دارد.
این بازی سنتی و کهن ریشه در فرهنگ و آداب و رسوم مردم هرمزگان دارد، به طوری که قدمت این نوع بازی به بیش از ۲۰۰ سال هم در هرمزگان می رسد، در گذشته های دور سنگ های گرد بعنوان تیله مورد استفاده قرار می گرفت که با توجه به اهمیت و استقبال مردم از این بازی تیله ها شکل و شمایل امروزی به خود گرفته است.
تیله بازی بصورت دونفری با گذاشتن چند عدد تیله در یک دایره، و کشیدن خط با فاصله دو تا سه متری از دایره، نفرات پشت خط قرار می گیرند و به نوبت به طرف تیله هایی که در دایره قرار دارد پرتاب می کنند.
اگر فردی تیله اش به یکی از تیله های درون دایره برخورد کرد و از دایره بیرون رفت بلافاصله می تواند سایر تیله های را از درون دایره خارج کند و بعنوان برنده محسوب شود.
ولی اگر تیله هدف در دورن دایره جا بماند و نتواند سایر تیله ها از درون دایره خارج کند بعنوان بازنده محسوب می شود و نفر دوم می تواند به تیله نفری اولی ضربه وارد کند و یک تیله از او بگیرد و به سمت تیله های مرکز پرتاب کند و سایر تیله ها را از آن خود کند.
تیله های با حجم بزرگتر بعنوان تیله هدف، در گویش محلی به اسم تیله گُدام می گویند که معمولا در مشت جا می‌شود و دو سه برابر تیله‌ی معمولی است،تیله بزرگ شکسته شده به نصفه گُدام و تیله های ریز بعنوان تیله پِتِسک و تیله های با رنگ سفید به تیله شیری و تیله های با رنگ های مختلف بعنوان تیله هفت رنگ شناخته می شود.
پسران هرمزگانی بر این عقیده اند که تیله های گُدام شانس بیشتری در برد تیله های حریف دارد و تیله های شیری به جهت زیبایی و قیمت بالاکمتر در بازی شرکت می دهند.
این نوع بازی در شهرستان های میناب، رودان، سیریک، جاسک و بشاگرد طرفدار زیادی دارد هر چند که در سایر شهرهای هرمزگان نیز کم و بیش از این بازی کودکانه استقبال می شود.
کل و تیلیا، گورُنا، مایعا، کوها، دیوارا و از همه جالب تر ته پشت دستا از اشکال مختلف تیله بازی در هرمزگان است که در بین پسران شرق هرمزگان کاربرد بیشتری دارد.
دربازی کل و تیلیا، بر روی زمین چند گودال کوچک (دو یا سه یا بیشتر) به فاصله‌ی پنج شش گام از هم می‌کنند و دو بازیکن از فاصله‌ای تیله‌های خود را روی زمین بازی می‌اندازند. باید طوری تیله را انداخت که در جای مناسب و نزدیک به گولوهای بیشتری باشد یعنی به اصطلاح در جای استراتژیک بیفتد. هدف هر کس انداختن تیله‌ی خود درون گو دال است و اگر کسی یک بار تیله‌اش را درون آن گودال برساند برنده‌ی آن دور بازی می‌شود.
بازی دیوارا، به این شکل است که شرکت کننده ها در پشت یک خط قرار میگیرند و هر یک تیله ها را به سمت یک دیوار منزل مسکونی پرتاب می کنند، نفری که بتواند یکی از تیله ها را هدف قرار دهد بعنوان برنده محسوب می شود و همه تیله ها را در تصرف خودش قرار می دهد.
بازی کوها، یکی دیگر از اشکال تیله بازی در هرمزگان است که تیله ها را بر روی پشته ای از خاک بشکل کوه قرار می دهند و در یک فاصله مشخص تیله های روی پشته خاک را هدف قرا می دهند، در این نوع بازی از تیله هدف بر روی پشته خاک جا بماند شخص بعنوان بازنده اعلام می کنند و بازی تکرار می شود.
برای راندن تیله و رساندن آن به گودال یک انگشت (معمولا انگشت اشاره یا میانی) را پشت آن می‌گذارند و انگشت اشاره یا میانی دست دیگر را روی این انگشت می‌گذارند. بعد با رها کردن انگشت زیرین، به تیله ضربه می‌زنند تا به سوی گولو برود.
تیله بازی در سنین مختلف بصورت گروهی اغلب در جاهای همسطح و زمین های با شیب کم برگزار می شود، گاهی تیله بازی با کندن چاله های کوچک و انداختن تیله در درون چاله هم انجام می شودکه به آن در گویش محلی”کَل و تیله” می گویند، ولی این نوع بازی به جهت صرف وقت زیاد کاربرد کم تری در بین پسران هرمزگانی دارد.
بازی گورُنا یکی دیگر از بازی های قدیمی و سنتی هرمزگان بوده که امروزه به فراموشی سپرده شده است، در بازی گورُنا، یک دایره به عنوان مایه کشیده می شود بعد هر نفر یک یا بعضی وقت ها دو عدد تیله می گذارند داخل همین دایره (مایه )به ترتیب شروع می کنند به انداختن تیله مثلا اگ چهار نفری بازی کنند نفرات به این ترتیب برای خودشان نوبت انتخاب می کنند،”کوک ” ، “پشت کوک” ، “جلو پشت کوک” به این ترتیب نفر اول بعد که تیر ها را انداختند نفری که کوک است یعنی آخر باید تیر بندازه می تواند که تیرشو تو دستش نگه داره و بگه گورن یعنی اگه اونایی که انداختن به نوبت هر کدام شروع کردن به زدن به هدف (تیله هایی که در مایه )گذاشتن) نخوره یعنی از مایه چیزی خارج نشود همه تیله ها سهم همان کسی که گورون بود می شودو اگر هم ببرند چیزی گیرش نمیاد.
ولی اگه نفر آخر یا همون کوک نخواست گورون وایسته بره و تیر بندازه و موقع برگشت یه نفرسوم دوتا یا سه تا از تیله هارو ببره و نتونه کل مایه رو خالی کنه بقیه با هم متحد می شوند که دیگر به تیله های مایه کار نداشته باشند و اول اونایی رو که این برده ازش بگیرن، می توانند با زدن به تیله ی اصلیش که به عنوان تیرانتخاب کرده اونا رو ازش بگیرند.
در بعضی از مواقع در بازی تیله ها به خصوص گورنا دونفر با هم شریک می شوند که هرچی بردن ویا باختند باهم بطورمساوی بین یکدیگر تقسیم می کنند، به اصطلاح محلی (دونگ ) می گویند.
یکی دیگر از روش هایی که در بازی گورنا استفاده می شود گفتن کلمه های، بابرات درشت (یعنی اگر تیله به پای کسی یا اشیایی که تو مسیر تیله هست برخورد کند باید اونو دور بندازند )بعد یه عنوان دیگه هست که اونایی که میخواهند تیله های از مایه بیرون آمده رو از یه نفر دیگری بگیرند می گویند، تیرت پاک بالا بی برات (یعنی اگه بر خورد کرد به چیزی همون جا میمونه و جلوش پاک میشه و میتونه اگه خواست بالا تر از جایی که افتاده بزارنش)و وقتی که هنگام تیر انداختن تیله های دو نفر به هم مساوی باشند می گویند، کاکا برارند (یعنی مساوی هستند )ویه نفر تیله های هر دو نفر را توی پیرا هنش می گیره و یا تو ی دوتا دست تکون میده و باهم میندازه و هر کدام از تیر هایی که عقب تر از مایه بیفتد نفر اول هدف می گیرد و به مایه میندازد و وقتی تیر یکی از نفرات در داخل دایره (مایه ) بماند می گویند تیرش ماند وبازی با نظر طرفین از نو یا ادامه بازی را دنبال می کنند.
کهن‌ترین سندی که از این بازی در ایران بجا مانده به حکایتی از زمان رودکی سمرقندی، شاعر بزرگ سده‌ی چهارم هجری/دهم میلادی برمی‌گردد.
پسران هرمزگانی دهه ۶۰ به پائین این نوع بازی را درک کرده اند امروزه گویا به خاطر گسترش بازی‌های رایانه ای و تصویری و «پیشرفت»های بشری دیگر این گونه بازی‌ها – دست کم در شهرهای بزرگ ایران – «اُفت شخصیت» دارد و کسی به طرف‌شان نمی‌رود.
انتهای پیام/ز
لینک کوتاه:
http://www.minabjonoub.ir/?p=65880
Visits: 1043
